پول غیرقانونی در بازارهای مالی
واژه پولشویی برای توصیف فرآیندی مورد استفاده قرار می گیرد که در آن پول غیرقانونی یا کثیفی که حاصل فعالیت های مجرمانه مانند قاچاق مواد مخدر، قاچاق اسلحه و کالا، قاچاق انسان، رشوه، اخاذی، کلاهبرداری و ... است، در چرخه ای از فعالیت ها و معاملات مالی و با گذر از مراحلی، شسته شده و به عنوان پولی قانونی، موجه و مشروع جلوه داده می شود. شیوه‌های پولشویی پیچیده و متنوع است. این شیوه‌ها به عواملی چون نوع خلاف انجامشده، نوع نظام اقتصادی و قوانین و مقررات کشوری بستگی دارد که در آن جا خلاف صورت گرفته است و نوع مقررات کشوری که درآن جا پول تطهیر می‌شود. از معمولترین و مهم‌ترین روشهای پولشویی این است که پولشویان اقدام به تاسیس شرکت‌های مختلف برای نقلوانتقال پول‌های کثیف و همچنین اقدام به هزینه کردن این گونه پول‌ها در امور اقتصادی متنوع همچون انجام کارهای عمرانی یا سرمایه‌گذاری در انواع مختلف بازارهای مالی (بانک، بورس، ...) و خدمات مهندسی گوناگون می‌کنند. راحتترین روش برای کاهش جلب توجه مجریان قانون به عملیات پولشویی این است که مقادیر زیادی پول نقد به مقادیر کوچکی تبدیل می‌شود. این مبالغ یا به طور مستقیم در بانک سپردهگذاری می‌شود یا با آن ابزارهای مالی چون چک، سفته، سهام، اوراق مشارکت و غیره خریده می‌شود و آنها را در مکانهای دیگر سرمایه‌گذاری می‌کنند.گسترش فساد و ارتشا با جرم پولشویی
پولشویی دارای آثار و تبعات منفی فراوانی در عرصه های مختلف اقتصادی و اجتماعی است. آثار و تبعاتی همچون گسترش فساد و ارتشا در سطح جامعه، تقویت منابع و شبکه مالی مجرمین. تبعات منفی این پدیده شوم موجب شده است تا حاکمیت کشورها ـ همگام با مراجع بین‌المللی ـ در صدد مبارزه با آن برآیند و با تصویب قوانین و مقررات لازم و اجرایی‌کردن آنها، از وقوع این جرم در موسسات مالی پیشگیری کرده یا در صورت وقوع، متخلفان را شناسایی و به مراجع قضایی معرفی کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز از جمله کشورهایی است که با تصویب قانون مبارزه با پولشویی و آیین نامه اجرایی آن، در صدد مقابله با این پدیده مذموم برآمده است. در این راستا، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مرجع نظارت بر بانک ها، موسسات اعتباری و دیگر نهادهای فعال در بازار پولی کشور وظیفه دارد تا علاوه بر فراهم ساختن زیر ساخت های لازم برای پیشگیری از پولشویی در بازار پولی کشور و مقابله با آن، بر حسن اجرای قوانین و مقررات ذی‌ربط در این بازار نظارت کند.
پولشویی دارای آثار و تبعات منفی فراوانی در عرصه های مختلف اقتصادی و اجتماعی است. آثار و تبعاتی همچون گسترش فساد و ارتشا در سطح جامعه، تقویت منابع و شبکه مالی مجرمین. تبعات منفی این پدیده شوم موجب شده است تا حاکمیت کشورها ـ همگام با مراجع بین‌المللی ـ در صدد مبارزه با آن برآیند و با تصویب قوانین و مقررات لازم و اجرایی‌کردن آنها، از وقوع این جرم در موسسات مالی پیشگیری کرده یا در صورت وقوع، متخلفان را شناسایی و به مراجع قضایی معرفی کنند. جمهوری اسلامی ایران نیز از جمله کشورهایی است که با تصویب قانون مبارزه با پولشویی و آیین نامه اجرایی آن، در صدد مقابله با این پدیده مذموم برآمده است. در این راستا، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مرجع نظارت بر بانک ها، موسسات اعتباری و دیگر نهادهای فعال در بازار پولی کشور وظیفه دارد تا علاوه بر فراهم ساختن زیر ساخت های لازم برای پیشگیری از پولشویی در بازار پولی کشور و مقابله با آن، بر حسن اجرای قوانین و مقررات ذی‌ربط در این بازار نظارت کند.
معاملات نقدی محدود شوند
در رابطه با مسئله پولشویی دکتر حسین میرمحمد صادقی، حقوقدان و استاد دانشگاه گفت: به طور کلی منظور از پولشویی هرگونه اقدامی است که در جهت کتمان منشا نامشروع پول و قواعد مجرمانه انجام می‌شود. که از سال 1386 در ایران این عمل جرم انگاری شده است و در سال 1388 آیین نامه اجرایی این قانون تصویب شده که در آن یک شورای عالی پیشگیری از جرم جهت مقابله با این جرم پیش بینی شده است.
این حقوقدان در رابطه با راه‌های مقابله با این جرم نیز توضیح داد: از نکات لازم برای مقابله با جرم پولشویی این است که معاملات نقدی محدود شوند. یعنی زمانی که معاملات نقدی در حد گسترده انجام شود طبعا اینکه مشخص کنیم منشا آن پول کجاست مشکل می‌شود البته راه‌هایی از قبیل استفاده از پوشش‌های تجاری مشروع هم گاهی از سوی کسانی که مبادرت به پولشویی می‌کنند مورد استفاده قرار می‌گیرد واین دلیل مضاعفی است برای مقابله با پولشویی .
در رابطه با مسئله پولشویی دکتر حسین میرمحمد صادقی، حقوقدان و استاد دانشگاه گفت: به طور کلی منظور از پولشویی هرگونه اقدامی است که در جهت کتمان منشا نامشروع پول و قواعد مجرمانه انجام می‌شود. که از سال 1386 در ایران این عمل جرم انگاری شده است و در سال 1388 آیین نامه اجرایی این قانون تصویب شده که در آن یک شورای عالی پیشگیری از جرم جهت مقابله با این جرم پیش بینی شده است.
این حقوقدان در رابطه با راه‌های مقابله با این جرم نیز توضیح داد: از نکات لازم برای مقابله با جرم پولشویی این است که معاملات نقدی محدود شوند. یعنی زمانی که معاملات نقدی در حد گسترده انجام شود طبعا اینکه مشخص کنیم منشا آن پول کجاست مشکل می‌شود البته راه‌هایی از قبیل استفاده از پوشش‌های تجاری مشروع هم گاهی از سوی کسانی که مبادرت به پولشویی می‌کنند مورد استفاده قرار می‌گیرد واین دلیل مضاعفی است برای مقابله با پولشویی .
وظیفه افراد بازگو کردن عملیات ومعاملات مشکوک
وی ادامه داد :اگر با پولشویی مقابله نشود این پول‌ها وارد اقتصاد سالم می‌شوند و راه را برای دارندگان سرمایه‌های مشروع می‌بندند که آنها بتوانند در این حوزه با دارندگان پول‌های نامشروع و باد آورده رقابت کنند. درقانون و آیین نامه پولشویی در این زمینه ها تمهیداتی اندیشیده شده است که سقف 15 میلیون تومان را برای معاملات نقدی تعیین کرده‌اند و همین طور کلیه افراد مشمول را موظف کرده‌اند که در صورتی که عملیات و معاملات مشکوک را مشاهده کردند باید گزارش کنند تا بررسی‌های لازم انجام شود در غیر این‌صورت خود مرتکب جرم شده‌اند. میر محمد صادقی عنوان کرد: در ماده«یک» قانون مبارزه با پولشویی تاکید شده است که اصل بر صحت معاملات است «اصل برصحت و اصالت معاملات تجاری موضوع ماده(۲) قانون تجارت است، مگر آن‌که براساس مفاد این قانون خلاف آن به اثبات برسد. استیلای اشخاص براموال و دارایی اگر توأم با ادعای مالکیت شود، دال بر ملکیت است.» در واقع دلایلی باید وجود داشته باشد تا معامله را مشمول عنوان پولشویی قرار دهیم.
وی ادامه داد :اگر با پولشویی مقابله نشود این پول‌ها وارد اقتصاد سالم می‌شوند و راه را برای دارندگان سرمایه‌های مشروع می‌بندند که آنها بتوانند در این حوزه با دارندگان پول‌های نامشروع و باد آورده رقابت کنند. درقانون و آیین نامه پولشویی در این زمینه ها تمهیداتی اندیشیده شده است که سقف 15 میلیون تومان را برای معاملات نقدی تعیین کرده‌اند و همین طور کلیه افراد مشمول را موظف کرده‌اند که در صورتی که عملیات و معاملات مشکوک را مشاهده کردند باید گزارش کنند تا بررسی‌های لازم انجام شود در غیر این‌صورت خود مرتکب جرم شده‌اند. میر محمد صادقی عنوان کرد: در ماده«یک» قانون مبارزه با پولشویی تاکید شده است که اصل بر صحت معاملات است «اصل برصحت و اصالت معاملات تجاری موضوع ماده(۲) قانون تجارت است، مگر آن‌که براساس مفاد این قانون خلاف آن به اثبات برسد. استیلای اشخاص براموال و دارایی اگر توأم با ادعای مالکیت شود، دال بر ملکیت است.» در واقع دلایلی باید وجود داشته باشد تا معامله را مشمول عنوان پولشویی قرار دهیم.
از بین رفتن انگیزه ارتکاب جرم منشأ از طریق مقابله با پولشویی
این حقوقدان در ادامه مطرح کرد: بیشترین فایده مقابله با پولشویی این است که انگیزه ارتکاب جرم منشا را از بین می‌برد به طور مثال یک سارق اگر بداند مالی را سرقت کرده، نمی‌تواند به راحتی آن را به فروش بگذارد یا تبدیل کند مطمئنا برای ادامه کار سرقت علاقه‌ای در او نخواهد ماند. بنابراین سرقت ها محدود خواهد شد به اینکه کسی مالی را که نیاز دارد سرقت کند. در رابطه با سایر جرائم مانند قاچاق هم همین‌طور است. اگر قاچاق‌کنندگان موادمخدر نتوانند از درآمد حاصل از قاچاق استفاده کنند طبعا استفاده از قاچاق هم پایین می‌آید. وی در پایان ذکر کرد: امروزه مبارزه با پولشویی به عنوان مبارزه با علت به جای مبارزه با معلول پیش بینی شده است. اگر به خوبی با پولشویی مبارزه شود بسیاری از جرائم منشا مانند آدم ربایی، گروگانگیری، قاچاق و... از مقدار آنها کاسته می‌شود.
این حقوقدان در ادامه مطرح کرد: بیشترین فایده مقابله با پولشویی این است که انگیزه ارتکاب جرم منشا را از بین می‌برد به طور مثال یک سارق اگر بداند مالی را سرقت کرده، نمی‌تواند به راحتی آن را به فروش بگذارد یا تبدیل کند مطمئنا برای ادامه کار سرقت علاقه‌ای در او نخواهد ماند. بنابراین سرقت ها محدود خواهد شد به اینکه کسی مالی را که نیاز دارد سرقت کند. در رابطه با سایر جرائم مانند قاچاق هم همین‌طور است. اگر قاچاق‌کنندگان موادمخدر نتوانند از درآمد حاصل از قاچاق استفاده کنند طبعا استفاده از قاچاق هم پایین می‌آید. وی در پایان ذکر کرد: امروزه مبارزه با پولشویی به عنوان مبارزه با علت به جای مبارزه با معلول پیش بینی شده است. اگر به خوبی با پولشویی مبارزه شود بسیاری از جرائم منشا مانند آدم ربایی، گروگانگیری، قاچاق و... از مقدار آنها کاسته می‌شود.
پولشویی جزو جرائم یقه سفیدها
همچنین فرهاد تجری، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس هشتم نیز در این رابطه عنوان کرد: مفهوم و معنای پولشویی این است که پول‌های کثیف و آلوده ناشی از فساد یا حاصل از درآمدهای نامشروع در قالب معامله مشروع وارد و پس آن وارد چرخه اقتصادی شوند.
این حقوقدان در رابطه با اینکه این جرم فقط منحصر به یقه سفیدهاست یا خیر تصریح کرد: ابتدا باید گفت افراد یقه سفید به اشخاصی گفته می‌شود که در ظاهر خود را متشخص و خوب جلوه می‌دهند و جرائم یقه سفید این است که این افراد متشخص مرتکب جرائمی می‌شوند که آحاد جامعه مرتکب آن نمی‌شوند و به نحوی سعی دارند در ارتکاب جرم رد پایی از خود به جای نگذارند. وی ادامه داد: با این رویکرد یقینا می‌توان گفت پولشویی از جرائمی است که این افراد یعنی مجرمین یقه سفید مرتکب آن می‌شوند. چون این افراد خود را متشخص جلوه می‌دهند و کسی گمان نمی‌کند که به چنین جرائمی روی آورند ولی متاسفانه مرتکب چنین جرمی می‌شوند. در بحث پولشویی یقه سفیدان برای اینکه منشا پول‌های نامشروع و کثیف پیدا نشود و این افراد تا حدودی از جرم و اتهام‌شان از دستگاه‌های نظارتی و مقامات تحقیق مصون بمانند سعی در پوشاندن یا موجه کرن اقدامات خود دارند .
همچنین فرهاد تجری، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس هشتم نیز در این رابطه عنوان کرد: مفهوم و معنای پولشویی این است که پول‌های کثیف و آلوده ناشی از فساد یا حاصل از درآمدهای نامشروع در قالب معامله مشروع وارد و پس آن وارد چرخه اقتصادی شوند.
این حقوقدان در رابطه با اینکه این جرم فقط منحصر به یقه سفیدهاست یا خیر تصریح کرد: ابتدا باید گفت افراد یقه سفید به اشخاصی گفته می‌شود که در ظاهر خود را متشخص و خوب جلوه می‌دهند و جرائم یقه سفید این است که این افراد متشخص مرتکب جرائمی می‌شوند که آحاد جامعه مرتکب آن نمی‌شوند و به نحوی سعی دارند در ارتکاب جرم رد پایی از خود به جای نگذارند. وی ادامه داد: با این رویکرد یقینا می‌توان گفت پولشویی از جرائمی است که این افراد یعنی مجرمین یقه سفید مرتکب آن می‌شوند. چون این افراد خود را متشخص جلوه می‌دهند و کسی گمان نمی‌کند که به چنین جرائمی روی آورند ولی متاسفانه مرتکب چنین جرمی می‌شوند. در بحث پولشویی یقه سفیدان برای اینکه منشا پول‌های نامشروع و کثیف پیدا نشود و این افراد تا حدودی از جرم و اتهام‌شان از دستگاه‌های نظارتی و مقامات تحقیق مصون بمانند سعی در پوشاندن یا موجه کرن اقدامات خود دارند .
نظارت هدفمند و قانونمند برای کاهش جرم پولشویی
تجری در رابطه با کاهش چنین جرائمی عنوان کرد: برای کاهش جرم پولشویی برخی سازو کارهای مختلف فنی وجود دارد. می‌توان برای یکی از این سازو کارها به این موضوع اشاره کرد که امروزه نظارت هدفمند و قانونمند در رابطه با انجام معاملات، سیستم های انتقال پول، رصد پول‌های درشت و بررسی منبع و منشا فعالیت‌های اقتصادی باید وجود داشته باشد .
این نماینده پیشین مجلس در پایان متذکر شد: این جرم ممکن است شامل فعالیت‌های مجرمانه مانند قاچاق مواد مخدر، کلاهبرداری‌های مالی و اقتصادی باشد. برای دستگاه‌های نظارتی که وظیفه حسابرسی و بررسی گردش‌های مالی این حوزه‌های اقتصادی کشور را دارند پایش حوزه‌های اقتصادی کار سختی نیست. اما نیازمند ابزارهای فنی لازم هستند. در کنار آن شناسایی و نحوه ارتکاب جرم و به کارگیری تدابیر لازم برای پیشگیری از وقوع چنین جرائمی لازم است و برخورد قاطع در صورت وقوع جرم می‌تواند جنبه بازدارندگی فردی و اجتماعی به دنبال داشته باشد.
تجری در رابطه با کاهش چنین جرائمی عنوان کرد: برای کاهش جرم پولشویی برخی سازو کارهای مختلف فنی وجود دارد. می‌توان برای یکی از این سازو کارها به این موضوع اشاره کرد که امروزه نظارت هدفمند و قانونمند در رابطه با انجام معاملات، سیستم های انتقال پول، رصد پول‌های درشت و بررسی منبع و منشا فعالیت‌های اقتصادی باید وجود داشته باشد .
این نماینده پیشین مجلس در پایان متذکر شد: این جرم ممکن است شامل فعالیت‌های مجرمانه مانند قاچاق مواد مخدر، کلاهبرداری‌های مالی و اقتصادی باشد. برای دستگاه‌های نظارتی که وظیفه حسابرسی و بررسی گردش‌های مالی این حوزه‌های اقتصادی کشور را دارند پایش حوزه‌های اقتصادی کار سختی نیست. اما نیازمند ابزارهای فنی لازم هستند. در کنار آن شناسایی و نحوه ارتکاب جرم و به کارگیری تدابیر لازم برای پیشگیری از وقوع چنین جرائمی لازم است و برخورد قاطع در صورت وقوع جرم می‌تواند جنبه بازدارندگی فردی و اجتماعی به دنبال داشته باشد.
خلأ های نظارتی رفع شوند
براساس این گزارش، خلأهای موجود در شناسایی و برخورد با مجرمان یقه سفید باعث رشد جرم پولشویی شده است. سیستم های نظارتی راه سختی برای شناسایی این مجرمان در پیش رو دارند. به خصوص که افراد یقه سفید از جایگاه اجتماعی بالایی در جامعه برخوردار هستند و جرم پولشویی هم به رو ش‌های نوین با دور زدن قوانین انجام می‌شود. از آنجا که رشد اقتصادی جز در بستر پاک و امن اقتصادی ایجاد نمی شودو طی یک دهه اخیر مفاسد اقتصادی در کشور ما رشد چشمگیری داشته است، بنابراین آسیب شناسی زمینه‌های بروز این جرم و راهکار‌های مقابله با آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.
براساس این گزارش، خلأهای موجود در شناسایی و برخورد با مجرمان یقه سفید باعث رشد جرم پولشویی شده است. سیستم های نظارتی راه سختی برای شناسایی این مجرمان در پیش رو دارند. به خصوص که افراد یقه سفید از جایگاه اجتماعی بالایی در جامعه برخوردار هستند و جرم پولشویی هم به رو ش‌های نوین با دور زدن قوانین انجام می‌شود. از آنجا که رشد اقتصادی جز در بستر پاک و امن اقتصادی ایجاد نمی شودو طی یک دهه اخیر مفاسد اقتصادی در کشور ما رشد چشمگیری داشته است، بنابراین آسیب شناسی زمینه‌های بروز این جرم و راهکار‌های مقابله با آن از اهمیت بسزایی برخوردار است.
