آئین نامه داخلی کمیسیون اصل نودم(90) قانون اساسی
مقدمه :
اصل نودم قانون اساسی رسیدگی به شکایات واصله از « طرزکار ».. مجلس ، قوای مجریه و قضاییه را به عهده مجلس گذاشته است . بنابراین مجلس حق نظارت بر « طرزکار » خود و قوای دیگر را دارد و باید نسبت به آن ارزیابی نماید ، و به شکایات وارده در این زمینه رسیدگی کند و در هر مورد که مربوط به « عموم » باشد گزارش کار خود را به اطلاع عامه برساند ، و طبعاً در کلیه مواردی که به تضییع حقوق بیتالمال یا اشخاص حقیقی و حقوقی منجر میشود حسب مورد پرونده را به قوه قضائیه یا مراجع ذیربط ارسال کند تا مقررات قانونی اعمال گردد.
مجلس این وظیفه مهم را به کمیسیون اصل 90 محول کرده تا براساس قانون اساسی و سایر قوانین موضوعه و طبق آئین نامه داخلی مصوب خود اجرا کند.
بر این اساس، این آئیننامه ( با توجه به تغییرات صورت گرفته در آییننامه داخلی مجلس شورای اسلامی بخصوص ماده 32 1) به شرح ذیل به تصویب اعضاء کمیسیون رسید :
فصل اول: وظائف و اختیارات قانونی کمیسیون:
ماده 1- با توجه به اصل نودم قانون اساسی و نیز مصوبات و آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی ، وظایف و اختیارات قانونی این کمیسیون به شرح ذیل می باشد:
1- سامان دادن و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان.
2- رسیدگی به طرز کار مجلس، قوه مجریه ، قوه قضائیه و مسئولین آنها، و نیز رسیدگی به شکایات مربوطه، و مطالبة پاسخ آنها از قوای مذکور.
3- اعلام نتیجه رسیدگی ها، و مطلع کردن عامه مردم در مواردی که موضوع مربوط به عموم باشد.
4- بررسی گزارشهای قرائت شده کمیسیونهای تخصصی از تریبون مجلس حسب تقاضای آن ها، و اعلام نتیجه آن به مجلس.
5- مکاتبه و مراجعه به قوای سهگانه، وزارتخانه ها، ادارات، سازمان های وابسته به آنها ، بنیادها، نهادهای انقلابی و مؤسساتی که به نحوی از انحاء به یکی از قوای فوق الذکر مربوط باشند.
6- اعلام عدم پاسخگوئی مسئولین به کمیسیون، یا عدم پاسخ صحیح آنها، یا عدم اجابت دعوتهای کمیسیون، به مراجع صالحه قضائی جهت اعمال مجازات های قانونی.
7- اعزام بازرس یا بازرسان جهت انجام تحقیق و بررسی شکایات وارده ، و لزوم همکاری مسئولین ذی ربط با آنان.
8- اعلام تخلف مسئولین دستگاهها (در طرز کار خود) به مراجع صالحه قضائی برای رسیدگی خارج از نوبت.
9- اقدام قانونی نسبت به گزارش نهایی تحقیق و تفحصهای واصله از کمیسیونهای تخصصی.
10- ارائه گزارشهائی که مربوط به عموم باشد به هیأت رئیسه مجلس، و قرائت آن در جلسه علنی مجلس.
11- تقاضای انجام بازرسی فوقالعاده از سازمان بازرسی کل کشور.
فصل دوم: تشکیلات کمیسیون
ماده 2- کمیسیون دارای 8 عضو دائم و 13 عضو دیگر است که طبق ماده 32 آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی انتخاب می شوند.
تبصره - اعضاء غیر دائم کمیسیون پس از غیبت در سه جلسه متوالی و یا 5 جلسه متناوب در طول یکسال، مستعفی شناخته می شوند و باید کمیسیون مربوطه جانشین آنها را معین کند.
ماده 3- کمیسیون اصل نود دارای دو واحد میباشد:
1- واحد رسیدگی به طرزکارها و شکایات واصله که اعضای آن را نمایندگان عضو، مشاورین و کارشناسان کمیسیون تشکیل میدهند.
2- واحد دفتر برای اداره امور اجرائی که اعضاء آنرا کارمندان مجلس تشکیل میدهند.
الف- واحد رسیدگی به طرزکارها و شکایات واصله
ماده 4- برای رسیدگی به طرزکار مجلس، قوای مجریه، قضائیه و شکایتها یا گزارشهای مربوطه سه حوزه تشکیل میگردد:
1- حوزه رسیدگی به طرز کار قوة مجریه و شکایات مربوطه
2- حوزه رسیدگی به طرز کار قوة قضائیه و شکایات مربوطه
3- حوزه رسیدگی به طرز کار مجلس (و امور ویژه) و شکایات مربوطه
تبصره : هریک از این سه حوزه میتوانند حسب اقتضاء ، کمیته‌هائی را تشکیل دهند.
1- حوزه رسیدگی به طرز کار قوة مجریه و شکایات مربوطه
مسئولیت این حوزه به عهده یکی از نواب رئیس و معاونت آن به عهده یکی از اعضای کمیسیون خواهد بود و در آن پنج کمیته به شرح ذیل تشکیل میگردد:
1/1- کمیته فرهنگی : برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون های فرهنگی و آموزش و تحقیقات مربوط به وزارتخانه های آموزش و پرورش- علوم، تحقیقات و فناوری- فرهنگ و ارشاد اسلامی- سازمان حج و زیارت - سازمان اوقاف و امور خیریه - سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری - سازمان صدا و سیما- سازمان تبلیغات اسلامی- سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی- سازمان تربیت بدنی - سازمان ملی جوانان - سازمان آموزش فنی و حرفه ای - دانشگاه آزاد اسلامی و...
2/1- کمیته اقتصادی : برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون های اقتصادی و برنامه، بودجه و محاسبات مربوط به وزارتخانههای بازرگانی - امور اقتصادی و دارائی- بانک ها- بیمهها - گمرک جمهوری اسلامی ایران - بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و...
3/1- کمیته سیاسی و نظامی : برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون های امنیت ملی و سیاست خارجی و شوراها و امور داخلی کشور مربوط به ریاست جمهوری، معاونتها و سازمانهای تابعه آن ( که در کمیتههای دیگر ذکر نشده ) - وزارتخانههای کشور- دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح- امور خارجه- نیروهای نظامی و انتظامی- استانداریها- شهرداریها- شوراهای اسلامی و ...
4/1- کمیته اجتماعی : برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون های بهداشت و درمان و اجتماعی مربوط به وزارتخانههای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی- کار و امور اجتماعی- رفاه و تأمین اجتماعی - تعاون - بنیادشهیدو امور ایثارگران انقلاب اسلامی - جمعیت هلال احمر- بنیاد پانزده خرداد- و...
5/1- کمیته فنی و عمرانی: برای رسیدگی به طرز کار و شکایات در محدوده وظایف کمیسیون های صنایع و معادن، عمران، انرژی و کشاورزی، آب و منابع طبیعی مربوط به وزارتخانه های نیرو- ارتباطات و فناوری اطلاعات- صنایع و معادن- مسکن و شهرسازی- راه و ترابری- نفت - جهاد کشاورزی- سازمان حفاظت محیطزیست- بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و...
2- حوزه رسیدگی به طرز کار قوة قضائیه و شکایات مربوطه
مسئولیت این حوزه به عهده یکی از نواب رئیس و معاونت آن به عهده یکی از اعضای کمیسیون خواهد بود و برای این حوزه کمیتهای به نام کمیته قضائی جهت رسیدگی به طرز کار و شکایات واصله از قوه قضائیه (مشتمل بر دیوانعالی کشور- سازمان بازرسی کل کشور- دیوان عدالت اداری- دادستانی کل کشور- سازمان ثبت اسناد و املاک کشور- سازمان قضائی نیروهای مسلح- سازمان پزشکیقانونی- سازمانزندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور- دادگستریها) ، وزارت دادگستری ، ستاد اجرائی فرمان حضرت امام(ره) و... تشکیل میشود .
3- حوزه رسیدگی به طرزکار مجلس ( و امور ویژه ) و نیز شکایات مربوطه
مسئولیت این حوزه و انتخاب معاونت آن به عهده رئیس کمیسیون میباشد و برای این حوزه کمیتهای به نام کمیته مجلس و امور ویژه جهت رسیدگی به طرز کار مجلس ، نمایندگان آن ، کمیسیونها ، شعب ، دیوان محاسبات کشور ، مرکز پژوهشها و ... و شکایات مربوط به آنها تشکیل میشود. این کمیته به امور ویژه ( گزارشهای مربوط به وزارت اطلاعات ، امنیت ملی کشور، و کلیه مواردی که دارای طبقهبندی تلقی می شود ) نیز رسیدگی میکند.
ماده 5- هر یک از کمیتههای کمیسیون دارای یک رئیس، یک معاون ، یک دبیر و به تعداد لازم مشاور و کارشناس خواهد بود که توسط هیأترئیسه کمیسیون انتخاب می گردند.
تبصره 1- هیأت رئیسه می تواند با موافقت کمیسیون از نمایندگان ادوار مجلس در کمیته ها استفاده کند.
تبصره 2- هیأترئیسهکمیسیون، روسای کمیتهها و نمایندگانکمیسیون در مجامع و شوراها از میان اعضای ثابت کمیسیون انتخابمیگردند.ولی با نظر هیأت رئیسه کمیسیون سایر اعضاء کمیسیون نیز میتوانند بعنوان روسای کمیته ها و نماینده کمیسیون در مجامع و شوراها عضویت و یا شرکت داشته باشند.
تبصره 3- هر یک از اعضاء غیر ثابت کمیسیون متناسب با کمیسیون تخصصی خود باید عهده دار وظیفهای در کمیته مربوطه باشند .
تبصره 4- در هر مورد که به اظهارنظر مشاوران و یا کارشناسان رشته خاصی نیاز باشد، رئیس کمیته مراتب را به رئیس کمیسیون گزارش میکند تا با موافقت وی پیگیری شود.
تبصره 5- برای موضوعاتی که (به تشخیص هیأت رئیسه کمیسیون) مربوط به کمیتههای مختلف باشد کمیته خاص (مرکب از اعضاء کمیته های مربوطه ) تشکیل میشود .
تبصره 6- هیچ یک از کمیتهها نمیتوانند در پروندهها و امور کمیتههای دیگر دخالت کنند مگر با نظر رئیس یا هیأت رئیسه کمیسیون .
تبصره 7- هیأت رئیسه کمیسیون میتواند حسب ضرورت برای هر یک از کمیته ها ، گروههای کاری تخصصی بهصورت موقت یا دائم ایجاد نماید.
ب- واحد دفتر :
ماده 6- امور اداری کمیسیون و اجزاء آن و نیز مرخصی ، حضور و غیاب و سایر مسائل اداری بازرسان ، مشاوران و کارشناسان توسط مدیرکل دفتر اجرائی و زیر نظر رئیس کمیسیون انجام میپذیرد.
ماده 7- هیأت رئیسه کمیسیون حقوقدانان ، مشاوران ، کارشناسان کمیسیون به ویژه دبیر کمیسیون را از میان افراد متقی ، امین ، با تجربه ، با حسن شهرت ، متخصص(متناسب با وظایف و نیازهای کمیسیون ) انتخاب و به سازمان اداری مجلس جهت صدور احکام آنان معرفی مینماید .
ماده 8- در صورتی که مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون ، عدم صلاحیت یکی از کارکنان را احراز کند پس از موافقت رئیس یا هیأت رئیسه کمیسیون او را به سازمان اداری مجلس معرفی خواهد کرد.
ماده 9- کلیه نامه های طبقه بندی شده زیر نظر رئیس کمیسیون مفتوح می گردد.
تبصره: مسئولین کمیته ها هر مطلبی را که مربوط به امور ویژه تشخیص دهند باید به کمیته مربوطه منتقل کنند .
فصل سوم: آیین رسیدگی به شکایات
ماده 10- کلیه نامه ها ، گزارشها و شکایات واصله توسط اداره کل دفتر اجرائی کمیسیون ثبت ، بررسی و خلاصه آن با پیشنهاد مشخص حداکثر ظرف مدت یک هفته به مسئول ارجاعات کمیسیون منعکس میشود .
ماده 11- مسئول ارجاعات (که منتخب هیأت رئیسه از بین اعضاء ثابت کمیسیون است ) مواردی را که خارج از صلاحیت کمیسیون تشخیصدهد توسط دفتر اجرائی (همراه با راهنمایی های لازم برای پیگیری ) به شاکی اعلام می کند. سایر موارد جهت اقدام به کمیته های مربوطه ارجاع میگردد .
ماده 12- کلیه شکایت های دریافتی ، به ترتیب وصول به کمیته های مربوطه، مورد رسیدگی قرار میگیرد ، و در هریک از مراحل رسیدگی نیز باید به ترتیب وصول به همان مرحله ، اقدامات لازم انجام گیرد مگر در موارد ضروری به تشخیص مسؤل کمیته .
ماده 13 - در مواردی که رسیدگی به یک پرونده فوریت داشته باشد واعضاء کمیته مربوطه در دسترس نباشند ، یا به هر دلیلی مصلحت نباشد بنا به تشخیص رئیس یا هیأت رئیسه کمیسیون آن را به کمیته دیگری ارجاع داده یا شخصاً اقدامات لازم را انجام میدهد.
ماده 14- دفتر اجرائی موظف است نتیجه اقدامات انجام شده توسط کمیسیون را به اطلاع شاکی برساند مگر در امور طبقه بندی شده یا مواردی که مسؤل کمیته موافق نباشد .
ماده 15- مسئول هرکمیته شکایات واصله را بین نمایندگان عضو کمیته ، مشاوران ، و کارشناس مربوطه که مسئولیت کارگزاری را هم به عهده دارد توزیع میکند. کارشناس مزبور باید ظرف مدت کمتر از یک ماه کلیه وظائف محوله به خود را با سریعترین ابزار ممکنه اعم از تلفن ، فاکس ، مذاکره و ... انجام داده ، ابهامات و نقائص اسنادی پرونده را بر طرف نموده و جهت تصمیمات بعدی به مسئول کمیته تقدیم نماید تا وی دستورات مقتضی را صادر کند. این مدت با نظر مسئول کمیته برای یک بار قابل تمدید است .
ماده 16- هیچ پروندهای نباید بیش از چهار ماه در کمیته بماند مگر آنکه رئیس کمیته ادله کافی این امر را به هیأت رئیسه کمیسیون ارائه نماید.
ماده 17- هر پروندهای پس از تصمیم گیری نهایی، جهت اقدامات بعدی (بایگانی یا گزارش به هیات رئیسه کمیسیون) با امضاء مسئول کمیته به مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون ابلاغ می گردد.
ماده 18- هر پرونده پس از موافقت هیأت رئیسه کمیسیون در دستور کار کمیسیون قرار می گیرد .
ماده 19- شکایاتی که ناشی از نقص یا ابهام قوانین در طرز کار قوای سه گانه است پس از بررسی درکمیته ذیربط ، با پیشنهاد اصلاح قانون مربوطه به هیأت رئیسه کمیسیون گزارش میشود تا پس از بحث و بررسی در جلسه عمومی کمیسیون مطرح و در صورت تأیید نهائی جهت اصلاح قانون مزبور به دولت یا کمیسیون مربوطه ارائه شود.
ماده 20- کلیه پیشنهادات ابتدائی راجع به اصلاح قوانین و طرز کار دستگاهها باید به تصویب کمیسیون رسیده باشد.
ماده 21- کلیه مکاتبات با رهبری ، سران قوای سه گانه، رؤسای مجمع تشخیص مصلحت نظام ، شورای نگهبان ، مجلس خبرگان رهبری و شورای عالی انقلاب فرهنگی ، فرماندهان ارشد نیروهای مسلح ( ستادکل، ستاد مشترک ، نیروهای سه گانه و ناجا ) ، معاون اول رئیس جمهور و نظائر آنها با امضاء رئیس کمیسیون انجام میگیرد .
مکاتبه با سایر معاونین رئیس جمهور ، وزراء و همطرازان آنها با امضاء رئیس یا نواب، ومکاتبه با سایرمقامات کشوری،لشکری وقضائی حسب موضوع با امضاء رئیس کمیته مزبور هم انجام می گیرد.
تبصره : رئیس کمیسیون میتواند در موارد ضروری امضاء نامههای فوق الذکر را بصورت موردی به نواب رئیس محوّل کند.
ماده 22-مسئولینکمیسیون باید در ارسال مفاد شکوائیه ها برای دیگران رعایت اخلاق اسلامی و احتیاطات لازم را خصوصاً در مسائل امنیتی بنمایند .
ماده 23- اگر دستگاههای ذی ربط حداکثر تا یک ماه از تاریخ دریافت نامه کمیسیون در اعلام پاسخ تعلل نموده یا پاسخ قانع کنندهای ارائه ننمایند رئیس کمیته باید پس از یکبار پیگیری و عدم وصول پاسخ ، گزارشآن را به هیأت رئیسه کمیسیون ارائه کند تا تصمیم مقتضی اتخاذ گردد.
ماده 24- دعوت از رؤسای قوای سهگانه پس از پیشنهاد رئیس کمیسیون و تأیید هیأت رئیسه و تصویب دو سوم اعضاء کمیسیون با اطلاع هیأت رئیسه مجلس انجام میگیرد.
ماده 25- دعوت از مسئولین قوای ثلاثه به کمیسیون با رعایت ماده 21 انجام می شود.
ماده 26- مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون میتواند حسب دستور مسؤل کمیته و متناسب با مخاطبین نامهها ، پیگیری نامههای ارسالی وی را امضاء نماید .
ماده 27- مدیرکل دفتر اجرائی کمیسیون میتواند نامههای مربوط به رؤسای بخشهای مختلف سازمان اداری مجلس را امضاء نماید .
ماده 28- چنانچه با پیشنهاد مسئولین کمیتهها و تشخیص هیأترئیسه یا مسئولکمیسیون برای تحقیق در پرونده ای نیاز به اعزام هیات باشد آن هیات با ابلاغ رئیس کمیسیون به محل اعزام میشود . هیات مذکور موظف است پس از پایان مأموریت گزارش سفر خود را (همراه با نظریه و پیشنهاد) حداکثر ظرف 15 روز به رئیس کمیسیون ارائه نماید. این گزارش با موافقت هیأت رئیسه و تصویب کمیسیون منتشر خواهد شد.
تبصره : درهیأت اعزامی باید یکی از نمایندگان مجلس ( با اولویت رئیس کمیته مربوطه) بهعنوان رئیس ، و مشاور و کارشناس کمیته ( با موافقت رئیس کمیسیون ) حضور داشته باشند. حضور کارشناسان سایر دستگاهها نیز با موافقت رئیس کمیسیون بلامانع است .
ماده 29- گزارش کلیه پروندههائی که لازم است در صحن علنی مجلسقرائت شود باید بهتصویب کمیسیون رسیده باشد .
ماده 30- مقامات دولتی، قضائی و نمایندگان مجلس تنها با درخواست کتبی و موافقت رئیس کمیسیون میتوانند اسناد موجود در کمیسیون را رویت کنند.
ماده 31- اسناد و اوراق پروندهها نباید از کمیسیون خارج گردد ، مگر در موارد ضرورت با موافقت کتبیرئیس کمیسیون .
ماده 32- مدیــرکل دفتر اجرائی کمیسیون میتواند درجلسات رسمی کمیسیون و هیات رئیسه شرکت کند، مگر در موارد خاصّ .
این آییننامه در 32 ماده و 12 تبصره در تاریخ 3/6/88 به اتفاق آراء به تصویب کمیسیون رسید.
] منظور از ًطرز کار ً شیوه اداره امور مربوطه است. بنابراین هر نوع تعلل مسئولین در انجام مسئولیتهای محوله،اطاله کارها، عدم رسیدگی به خواسته های مشروع ارباب رجوع، عدم رعایت صرفه جوئی های لازم در مصرف بیت المال،القاء مطالب غیرواقعی یا گمراه کننده به مردم و امثال اینها باشد ً طرز کار ً تلقی می شود.
1- مادة 32 آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی] به منظور سامان دادن و کارآمدسازی مجلس و نمایندگان خصوصاٌ نسبت به طرز کار قوای مجریه و قضائیه و مجلس مبتنی بر اصول متعدد قانون اساسی بالاخص اصل نودم (90 ) ، کمیسیونی به نام اصل نودم (90) قانون اساسی تشکیل میگردد تا طبق قوانین مصوب مربوط به خود اداره و انجام وظیفه نماید. اعضاء این کمیسیون به شرح ذیل است 1- از هر کمیسیون تخصصی یک نفر با معرفی کمیسیون مربوطه . 2- هشت (8) نفر از نمایندگان که توسط رؤسای شعب و هیأت رئیسه به عنوان اعضای ثابت انتخاب می شوند. [
2- اصل نودم قانون اساسی ، ماده 5 قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی ، ماده 32 و تبصره 3 ماده 25 آیین نامه داخلی مجلس ، و نظریه های تفسیری شورای نگهبان قانون اساسی در مورخ 27/8/1366 و 23/10/1366
3- اصل نودم قانون اساسی
4- تبصره 1 ماده 33 آئین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی
5- قانون اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل نود با دستگاههای دولتی جهت رسیدگی به شکایات مردم، ماده 2 قانون نحوه اجرای اصل 90 قانون اساسی
6- قانون الحاق یک تبصره به ماده واحده مصوب 1/11/1359 مجلس شورای اسلامی راجع به اجازه مکاتبه و تحقیق مستقیم به کمیسیون اصل 90 با دستگاههای دولتی، مواد 2 و 7 قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
7- ماده 3 قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
8- - تبصره ماده 5 قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
9- تبصره 5 ماده 198 آیین نامه داخلی مجلس
10- ماده واحده قانون نحوه گزارش کمیسیون اصل 90 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و ماده 116 آیین نامه داخلی مجلس
11- بند «ب» ماده 2 قانون اصلاح موادی از قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور و الحاق یک تبصره به آن ماده 1 قانون نحوه اجرای اصل نودم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
